کمبود روی در گیاهان
کمبود روی (Zinc) در گیاهان می‌تواند باعث مشکلات فیزیولوژیکی و رشد شود که به نوع گیاه بستگی دارد. روی برای واکنش‌های آنزیمی مختلف، مانند سنتز پروتئین، متابولیسم کربوهیدرات‌ها، و تنظیم هورمون‌های رشد مانند اکسین‌ها ضروری است. کمبود این عنصر باعث اختلال در رشد برگ‌ها، ریشه‌ها و به طور کلی سلامت گیاه می‌شود.
علائم عمومی کمبود روی:
- کلروز (زرد شدن برگ‌ها): یکی از شایع‌ترین علائم کمبود روی، کلروز بین رگه‌ای است که در آن بافت بین رگه‌های برگ زرد می‌شود در حالی که رگه‌ها سبز باقی می‌مانند.
- رشد کند: گیاهان کمبود روی دچار کاهش اندازه برگ، کوتاهی فاصله بین گره‌ها و به طور کلی کاهش رشد می‌شوند.
- تغییر شکل برگ‌ها: برگ‌ها ممکن است کوچک، تغییر شکل یافته و اغلب برنزه یا نکروز (مرگ بافت برگ) شوند.
- تأخیر در رسیدگی: کمبود روی می‌تواند توسعه میوه‌ها را به تأخیر بیندازد و عملکرد محصول را کاهش دهد.
- توسعه ضعیف ریشه‌ها: سیستم ریشه ممکن است ضعیف یا کم رشد شود که این امر توانایی گیاه در جذب آب و مواد مغذی را کاهش می‌دهد.
مثال‌های کمبود روی در گیاهان مختلف:
- ذرت (Zea mays):
– علائم: در گیاه ذرت، رگه‌های زرد-سفید روی برگ‌ها، به خصوص برگ‌های جوان، ظاهر می‌شود و به مرور به برگ‌های مسن‌تر گسترش می‌یابد و منجر به نکروز در حاشیه برگ‌ها می‌شود.
– نتیجه: تشکیل ضعیف بلال، کاهش رشد و کاهش عملکرد دانه.
- برنج (Oryza sativa):
– علائم: کمبود روی در برنج باعث بروز “بیماری خایرا” می‌شود که به صورت لکه‌های قهوه‌ای روی برگ‌ها ظاهر می‌شود. برگ‌ها ممکن است به رنگ سبز کم‌رنگ یا برنزی درآیند.
– نتیجه: کاهش تولید جوانه و تشکیل دانه، که باعث کاهش عملکرد می‌شود.
- گندم (Triticum aestivum):
– علائم: رگه‌های زرد کم‌رنگ در طول برگ‌های جوان، کاهش اندازه برگ و کاهش رشد.
– نتیجه: کاهش تشکیل سنبله‌ها و عملکرد ضعیف دانه.
- مرکبات (Citrus spp.):
– علائم: کمبود روی در مرکبات باعث کوچک و باریک شدن برگ‌ها همراه با کلروز می‌شود. رگه‌ها سبز باقی می‌مانند و ظاهر “خالدار” به برگ‌ها می‌دهد. میوه‌ها ممکن است کوچک‌تر و بدشکل شوند.
– نتیجه: کاهش کیفیت و عملکرد میوه.
- سیب (Malus domestica):
– علائم: کمبود روی در سیب باعث بروز علائم “روزت” می‌شود که برگ‌ها به دلیل کوتاه شدن فاصله بین گره‌ها به صورت خوشه‌ای در نوک شاخه‌ها جمع می‌شوند. برگ‌ها ممکن است کلروز و لکه‌های نکروتیک نشان دهند.
– نتیجه: کاهش توسعه میوه و سیب‌های کوچک و بدشکل.
- انگور (Vitis vinifera):
– علائم: کمبود روی در انگور باعث کوتاه شدن شاخه‌ها، کوچک شدن برگ‌ها همراه با کلروز بین رگه‌ای و نارس شدن نامتقارن انگورها می‌شود.
– نتیجه: کاهش اندازه خوشه‌ها و کاهش کیفیت انگور.
- سویا (Glycine max):
– علائم: کلروز بین رگه‌ای روی برگ‌های جوان و کاهش اندازه برگ‌ها. کمبود روی اغلب در مراحل اولیه رشد ظاهر می‌شود و باعث کاهش تشکیل غلاف‌ها می‌شود.
– نتیجه: کاهش عملکرد غلاف و دانه.
- سیب‌زمینی (Solanum tuberosum):
– علائم: کمبود روی در سیب‌زمینی باعث کوچک شدن برگ‌ها، کلروز و توسعه ضعیف غده‌ها می‌شود. در موارد شدید، برگ‌ها ممکن است رنگ برنزی یا قرمز-قهوه‌ای به خود بگیرند.
– نتیجه: کاهش اندازه غده‌ها، کاهش عملکرد و کیفیت پایین سیب‌زمینی‌ها.
- گوجه‌فرنگی (Solanum lycopersicum):
– علائم: زرد شدن بین رگه‌های برگ‌های جوان، کاهش رشد و کاهش تولید میوه. در موارد شدید، ساقه‌ها ضعیف و نازک می‌شوند.
– نتیجه: کاهش اندازه میوه‌ها، عملکرد کمتر و کیفیت پایین‌تر.
مکانیسم‌های کمبود:
– خاک‌های قلیایی: کمبود روی در خاک‌های قلیایی (pH بالا) بیشتر رخ می‌دهد، زیرا روی در این شرایط کمتر قابل دسترس برای گیاهان است.
– شرایط سرد و مرطوب: در خاک‌های سرد یا آبیاری شده، دسترسی روی کاهش می‌یابد و باعث کمبود می‌شود.
– فسفر زیاد: فسفر بیش از حد در خاک می‌تواند با جذب روی تداخل داشته باشد، زیرا این دو عنصر با هم رقابت می‌کنند.
– خاک‌های شنی: خاک‌های شنی که مواد آلی کمی دارند معمولاً روی کمتری دارند و گیاهان در این خاک‌ها بیشتر دچار کمبود می‌شوند.
رفع کمبود روی:
- افزودن کودهای حاوی روی: استفاده از سولفات روی یا اکسید روی در خاک می‌تواند کمبود را جبران کند.
- اسپری‌های برگی: استفاده از محلول‌های شلات روی یا سولفات روی به صورت اسپری برگی می‌تواند علائم را در مراحل حساس رشد به سرعت کاهش دهد.
- مدیریت pH خاک: کاهش pH خاک از طریق افزودن مواد آلی یا گوگرد می‌تواند دسترسی روی را افزایش دهد.
کمبود روی یک مشکل رایج در محصولات کشاورزی و باغی است و اصلاح سریع آن برای جلوگیری از کاهش عملکرد ضروری است.